Wraz z rozwiązaniem ciąży nie mija obowiązek monitorowania stanu zdrowia dziecka i postępów w jego rozwoju. Nadal kluczowe może być badanie ultrasonografem, w tym badanie USG przezciemiączkowe, całkowicie bezpieczne dla najmłodszych dzieci. Kiedy się je wykonuje, jakie są wskazania i jak wygląda badanie USG główki dziecka?
Co znajdziesz w tym artykule:
Czym jest ciemiączko?
Ciemiączko to miękkie miejsce na głowie dziecka, które często wzbudza niepokój rodziców. Mają bowiem wrażenie, że głowa dziecka jest „otwarta”, a przez to niezwykle delikatna. Co więcej, czasem ciemiączko bywa wklęsłe, co wielu rodzicom przyspiesza bicie serca, a tymczasem dzieje się tak np. wtedy, kiedy dziecko jest spragnione. Co ciekawe – widać nawet jak pulsuje, w rytm uderzeń serca dziecka i przepływającej krwi Czym więc jest to tajemnicze ciemiączko, poza „miękkim puntem na czubku głowy” malucha?
Ciemiączko jest miejscem, w którym kości czaszki noworodka nie są ze sobą w pełni zrośnięte. Dzięki niemu dziecku łatwiej przejść przez kanał rodny podczas porodu, ponieważ wówczas kości zachodzą na siebie, zmniejszając tym samym obwód główki. Po porodzie z kolei powracają na swoje miejsce, ale nadal nie są zrośnięte, ponieważ głowa niemowlaka wciąż się rośnie, dostosowując się do dynamicznie rozwijającego się mózgu.
Wyróżnia się:
- Ciemiączko przednie – w linii środkowej czaszki, łączące szew wieńcowy, szew strzałkowi i szew czołowy, pomiędzy kośćmi czołowymi a ciemieniowymi. Jest miękkie i płaskie, może mieć od 2 do 5 cm i zazwyczaj ma kształt rombu.
- Ciemiączko tylne – w okolicach potylicy.
- Ciemiączko boczne – między kością klinową, ciemieniową, skroniową a czołową.
Kluczowe są ciemiączka przednie i tylne. Bywa jednak, że ciemiączko tylne i boczne są już niewyczuwalne po porodzie, ponieważ do ich zrostu może dojść jeszcze w brzuchu mamy, ale nie jest to regułą. Zrastają one jednak najszybciej, w kilka tygodni po narodzinach. Po urodzeniu najczęściej niezrośnięte pozostają ciemiączko tylne i przednie. U wcześniaków z kolei mogą być jeszcze wyczuwalne wszystkie trzy, ale ciemiączko boczne i tylne są znacznie mniejsze od ciemiączka przedniego. Ciemiączko przednie pozostaje niezrośnięte jeszcze przez kilka miesięcy po narodzinach dziecka.
Ciemiączko tworzy elastyczna błona, która spaja kości czaszki, zanim zrosną się na dobre. Błona jest miękka, delikatna i elastyczna, można więc przez nią przeprowadzić badanie USG, tzw. badanie przezciemiączkowe, w celu oceny rozwoju mózgu i układu nerwowego dziecka. Także podczas każdej wizyty kontrolnej pediatra sprawdza stan ciemiączka i proces jego zrastania oraz mierzy jego wielkość. To daje pogląd na rozwój dziecka, pozwala dopasować odpowiednią dawkę witaminy D (zbyt duża może prowadzić do zbyt szybkiego zrastania ciemiączka) czy też być sygnałem do dalszej diagnostyki.
Czas zrastana ciemiączek: ciemiączka tylnego: 6-8 tydzień życia; ciemiączka przedniego: 9-18 miesiąc życia.
USG przezciemiączkowe – co to?
Jako że ciemiączko tworzy doskonałe „okno akustyczne”, które przepuszcza ultradźwięki, z łatwością można przez nie przeprowadzić badanie ultrasonografem. USG przezciemiączkowe (zwane także USG przezciemieniowym) polega na sprawdzeniu nieprawidłowości w budowie i funkcjonowaniu mózgowia oraz naczyń krwionośnych i ośrodkowego układu nerwowego oraz ich rozwoju. Wygląda dokładnie tak samo, jak badanie innych miękkich tkanek.
Badanie wykonuje się u najmłodszych pacjentów – noworodków i niemowląt. USG przezciemiączkowe stanowi doskonałą i nieinwazyjną alternatywę dla innych badań, np. tomografii komputerowej czy rezonansu, których nie powinno wykonywać się u malutkich dzieci bez takiej konieczności. Jest bezbolesne, nie wymaga specjalistycznych przygotowań, znieczulenia ani hospitalizacji, a także nie wywołuje żadnych skutków ubocznych. Jest najprostszą i najszybszą metodą diagnostyki rozwoju mózgu u najmłodszych.
Kiedy wykonuje się USG przezciemiączkowe?
USG przezciemiączkowe wykonuje się u najmłodszych dzieci, najczęściej u noworodków i niemowląt, dopóki – co oczywiste – ciemiączko się nie zrośnie, a więc mniej więcej do 15 – 18 miesiąca życia dziecka. Zazwyczaj jednak rodzice są kierowani lub też sami decydują się wcześniej na badania, aby nie żyć w poczuciu niepewności. Im mniejsze ciemiączko, tym trudniejsza diagnostyka.
USG ciemieniowe nie jest obowiązkowe, ale wskazane w przypadku wszelkich wątpliwości dotyczących rozwoju dziecka. Istnieje również szereg zaleceń do wykonania badania przezciemiączkowego. Należą do nich:
- Patologiczne zmiany w okresie ciąży.
- Obciążający wywiad okołoporodowy.
- Przedterminowy poród.
- Niska masa urodzeniowa dziecka, hipotrofia.
- Niska punktacja w skali Apgar.
- Niedotlenienie okołoporodowe.
- Zniekształcenie lub urazy główki podczas porodu.
- Małogłowie lub wodogłowie.
- Cukrzyca ciążowa u matki.
- Nadciśnienie śródczaszkowe.
- Nieprawidłowości neurologiczne.
- Wrodzone choroby serca, płuc.
- Zaburzenia oddychania w okresie okołoporodowym.
- Zakażenia wewnątrzmaciczne.
- Przedwczesne odklejenie łożyska.
- Szybki przyrost obwodu głowy.
- Wady genetyczne.
- Obniżone napięcie mięśniowe.
- Podejrzenie zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych.
- Niski poziom hematokrytu we krwi.
Jako że przezciemiączkowe USG mózgu jest badaniem całkowicie bezpiecznym i bezbolesnym dla dziecka, a także nie ma żadnego wpływu na jego rozwój, wielu rodziców decyduje się na nie profilaktycznie, w celu wykluczenia jakichkolwiek nieprawidłowości. Podczas wizyty patronażowej, jeśli wystąpią wskazania pediatra może wystawić skierowanie na USG przezciemiączkowe wówczas rodzice mogą to zrobić bezpłatnie w ramach NFZ. Jeśli jednak chcą zrobić badanie na własne życzenie – mogą to zrobić na własny koszt, prywatnie. Cena badania USG przezciemiączkowego zależna jest od danej placówki. Do kiedy najlepiej zrobić USG przezciemiączkowe? Im wcześniej, tym lepiej, bo im większe ciemiączko, tym szersze pole diagnostyczne.
USG przezciemiączkowe – jak przebiega?
Badanie USG przezciemiączkowe wygląda dokładnie tak samo, jak każde inne badanie USG. Lekarz wykonujący badanie smaruje główkę dziecka specjalnym żelem, który ułatwia poślizg głowicy i jej precyzyjniejsze przyłożenie do badanej powierzchni oraz zwiększa przewodzenie fal ultradźwiękowych i niweluje wszelkie ich zniekształcenia. Następnie przykłada głowicę do ciemiączka dziecka i delikatnie nim przesuwając wykonuje badanie, którego obraz jest widoczny na ekranie.
Badanie zazwyczaj trwa kilkanaście minut, ale zawsze poprzedzone jest wywiadem medycznym, a po nim następuje omówienie wyników badania, które są natychmiastowe, co jest dobrą wiadomością dla rodziców – nie muszą żyć w stresie, oczekując na diagnozę.
Opis USG przezciemiączkowego wydawany jest wraz ze zdjęciami. Badania przeprowadzają radiolog, pediatra lub neonatolog. Warto skierować się do poradni, która cieszy się dobrymi opiniami ze względu na sprzęt wysokiej jakości.
USG przezciemiączkowe nie jest dla dziecka bolesne, ale mimo wszystko może odczuwać dyskomfort – w końcu jest w nowym miejscu, a obcy człowiek jest bardzo blisko niego. Zazwyczaj rodzice mogą trzymać dziecko na kolanach, co z pewnością daje mu poczucie bezpieczeństwa, ale jeśli lekarz prowadzący badanie zarządzi inaczej, uznając, że inna pozycja będzie lepsza, wtedy mimo wszystko należy zapewnić dziecku spokój, poczucie bliskości i ciepła, by nie czuło się zestresowane. Warto trzymać je za rączkę, głaskać, czule do niego przemawiać, by mogło być spokojne i pewne, że wszystko jest w porządku.
Zobacz również: Specjalistyczne badania USG w ciąży
Co może wykryć USG przezciemiączkowe
Dzięki USG przezciemiączkowemu można wykryć ogniska krwawień domózgowych, okołokomorowych i wewnętrzkomorowych lub zmian niedokrwiennych, torbieli i zwapnień, nieprawidłowości rozwojowych, a także wad wrodzonych w obrębie ośrodkowego układu nerwowego. Dzięki USG przezciemiączkowemu można wykryć także wzmożone napięcie nerwowe (hipertonię). W związku z tym, że badanie jest całkowicie nieinwazyjne, warto się na nie zdecydować, by mieć pewność, że maluch rozwija się prawidłowo i że nie jest narażony na żadne problemy, które mogą dać o sobie znać w przyszłości.
Źródła:
- M. Brzewski, USG Centralnego Układu Nerwowego. USG przezciemiączkowe, [online:] https://zrp.wum.edu.pl/sites/zrp.wum.edu.pl/files/usg_przezciemiaczkowe.pdf, dostęp 05.01.2023
- W. Kosiak, Do jakiej wielkości ciemienia przezciemiączkowe badanie ultrasonograficzne ma wystarczającą czułość, aby je zlecać?, [online:] https://www.mp.pl/pytania/pediatria/chapter/B25.QA.1.23.7., dostęp: 05.01.2023
- K. Leszczyńska, M. Wilczyńska, T. Talar i in., Ultrasonografia głowy przez ciemiączko tylnoboczne w ocenie nieprawidłowości tylnego dołu czaszki u wcześniaków i noworodków donoszonych, [online:] https://core.ac.uk/download/pdf/268474722.pdf, dostęp: 05.01.2023