Prawidłowa mikrobiota jelitowa chroni młody organizm przez rozwojem szkodliwych drobnoustrojów, a co za tym idzie – wspiera prawidłowy rozwój niemowlęcia. W pierwszych latach życia następuje intensywne zasiedlanie jelit przez różnego rodzaju mikroorganizmy. Jednymi z nich są bakterie z rodzaju Bifidobacterium. Poznaj ich właściwości i znaczenie dla kształtowania odporności.
Co znajdziesz w tym artykule:
Rozwój układu immunologicznego zaczyna się już w okresie płodowym
Komórki biorące udział w odpowiedzi przeciwbakteryjnej oraz przeciwwirusowej są obecne w krwi noworodków. Ich ilość, aktywność, zdolności obronne są jednak w tym czasie ograniczone. Dużą rolę w obronie przed infekcjami pełnią przeciwciała IgG przekazane dziecku wewnątrzmacicznie (z krwi mamy przez łożysko). Przeciwciała te przekazywane są w dużej mierze w okresie trzeciego trymestru ciąży, stąd odporność na zakażenia noworodków urodzonych przedwcześnie jest mniejsza. Odporność nieswoista, nabyta biernie od mamy, wygasa do 18. miesiąca życia. Odporność swoistą, skierowaną przeciw konkretnym patogenom chorobotwórczym, rodzice stymulują do tego czasu m.in. zgłaszając się z dzieckiem na szczepienia ochronne. Wraz z mlekiem kobiecym przekazywane są niemowlęciu natomiast przeciwciała IgA, makrofagi oraz cytokiny. Chronią one niedojrzały organizm przed infekcjami. Największą ich ilość stwierdza się w siarze, czyli w pierwszym mleku wytwarzanym przez mamę.
Jelita – dom dla mikroorganizmów
Po narodzinach kontakt z licznymi antygenami środowiskowymi, a także z bakteriami kolonizującymi przewód pokarmowy i skórę jest silnym bodźcem stymulującym dalsze dojrzewanie układu odpornościowego. To właśnie styczność z bakteriami, wirusami czy grzybami uczy organizm odpowiedniej odpowiedzi obronnej. Przewód pokarmowy jest ogromną przestrzenią kontaktu organizmu ludzkiego ze środowiskiem zewnętrznym.
Szacuje się, że w jelitach człowieka bytuje ponad 100 trylionów organizmów, co 10-krotnie przewyższa ilość komórek człowieka.
Duża różnorodność bakterii w przewodzie pokarmowym niemowląt pozytywnie pobudza komórki odpowiedzi immunologicznej. W prawidłowych warunkach układ immunologiczny człowieka nabywa umiejętność rozpoznawania białek pokarmowych jako „obojętnych”. Z kolei białka bakterii chorobotwórczych czy wirusów traktuje jako potencjalne zagrożenie wymagające pobudzenia komórek aktywnych immunologicznie do adekwatnej odpowiedzi.
Charakter odpowiedzi immunologicznej, a także dojrzałość mikrobioty jelitowej w dużej mierze kształtuje się w okresie 1000 pierwszych dni życia dziecka, który trwa do ok. 3. roku życia.
Znaczenie bifidobakterii dla organizmu dziecka
Podczas porodu drogami natury dochodzi do kolonizacji przewodu pokarmowego noworodka bakteriami pochodzącymi z dróg rodnych mamy, m.in. Bifidobacterium sp. Bakterie te odgrywają znaczącą rolę w stymulacji prawidłowego rozwoju odporności dziecka. Prawidłowa mikrobiota jelitowa, konkurując o składniki odżywcze oraz miejsce bytowania, chroni organizm przez bakteriami patogennymi powodującymi infekcje jelitowe. Ta krytyczna kolonizacja korzystną florą bakteryjną, m.in. Bifidobacterium breve oraz Lactobacillus sp., w pierwszych latach życia ma wpływ na prawidłowe dojrzewanie układu odpornościowego, a także przewodu pokarmowego. Interakcja ludzkiego organizmu z bakteriami bytującymi w przewodzie pokarmowym jest bardzo złożona i ma charakter zarówno immunologiczny, barierowy, jak i metaboliczny. Dzieci urodzone drogą cięcia cesarskiego czy urodzone przedwcześnie mają ilościowo i jakościowo zaburzony skład mikrobioty jelitowej.
Dziecko karmione piersią, przyjmując około 800 ml mleka kobiecego, spożywa około 80 000-8 000 000 bakterii probiotycznych dziennie.
Mikrobiota jelitowa po cięciu cesarskim
Mikrobiota jelitowa u noworodków urodzonych drogą cięcia cesarskiego jest mniej zróżnicowana. U takich noworodków obserwuje się mniej bakterii z grupy Bifidobacterium, z dominacją Clostridium sp.. Takie zaburzenie w ilości oraz jakości kolonizujących przewód pokarmowy bakterii określamy mianem dysbiozy. Biorąc pod uwagę szeroki wachlarz interakcji organizmu z ważnymi dla niego bakteriami kolonizującymi, brak tych interakcji może sprzyjać występowaniu niektórych chorób, m.in. autozapalnych czy alergicznych.
Rozwiązanie dla niemowląt urodzonych poprzez cięcie cesarskie
W sytuacji, gdy okoliczności narodzin nie umożliwiły naturalnego zabezpieczenia niemowlęcia w korzystne dla jego organizmu bakterie, alternatywą jest dostarczenie ich wraz z pokarmem. W okresie 1000 pierwszych dni życia mikrobiota jelitowa jest bardzo plastyczna i poddaje się modyfikacjom, łatwo adaptując się do wpływów z środowiska zewnętrznego.
Niezależnie od sposobu narodzin niemowlęcia najbardziej korzystnym dla niego sposobem żywienia jest karmienie piersią. Jeżeli mama nie może karmić piersią, nadal możliwe jest dostarczenie dziecku cennych dla niego bakterii. W takiej sytuacji warto sięgnąć po mleko modyfikowane. Na polskim rynku dostępne są takie preparaty, które zostały wzbogacone w korzystne dla rozwoju dziecka bakterie Bifidobacterium breve.
Co jeszcze pozytywnie wpływa na mikrobiotę jelitową?
Bardzo ważny dla rozwoju odpowiedniej flory bakteryjnej noworodka jest bezpośredni kontakt z mamą po porodzie i możliwie krótki pobyt w środowisku szpitalnym. Korzystny wpływ na mikrobiotę niemowlęcia ma kangurowanie, czyli bezpośredni kontakt skóry mamy ze skórą dziecka. Pozytywny wpływ na jakość kolonizujących organizm dziecka bakterii ma także pielęgnacja noworodka w systemie „rooming-in”, czyli przebywanie noworodka z mamą na sali po porodzie, a także wykonywanie wszystkich zabiegów pielęgnacyjnych przez mamę.
Przygotowano na podstawie:
Gritz EC, Bhandari V. The human neonatal gut microbiome: a brief review. Front Pediatr. 2015 Mar 5;3:17.
Henrick BM, Rodriguez L, Lakshmikanth T et al. Bifidobacteria-mediated immune system imprinting early in life. Cell. 2021 Jul 22;184(15):3884-3898.
Dominguez-Bello MG, Godoy-Vitorino F, Knight R, Blaser MJ. Role of the microbiome in human development. Gut. 2019 Jun;68(6):1108-1114.
Heikkila MP, Saris PE. Inhibition of Staphylococcus aureus by the commensal bacteria of human milk. J Appl Microbiol (2003) 95:471–8.
Hill, C. J., et al. (2017). "Evolution of gut microbiota composition from birth to 24 weeks in the INFANTMET Cohort." Microbiome 5(1): 4.
Sanidad KZ, Zeng MY. Neonatal gut microbiome and immunity. Curr Opin Microbiol. 2020 Aug;56:30-37.
Henrick BM, Rodriguez L, Lakshmikanth T et al. Bifidobacteria-mediated immune system imprinting early in life. Cell. 2021 Jul 22;184(15):3884-3898.
Navarro-Tapia E, Sebastiani G, Sailer S, Toledano LA, Serra-Delgado M, García-Algar Ó, Andreu-Fernández V. Probiotic Supplementation During the Perinatal and Infant Period: Effects on Gut Dysbiosis and Disease. Nutrients. 2020 Jul 27;12(8):2243.