Pierwsze krople mleka, jakie może dać matka nowo narodzonemu dziecku, są cenniejsze dla malucha bardziej niż kiedyś można było przypuszczać. Zgodnie z najnowszą wiedzą medyczną siara jest najsilniejszą substancją stymulującą odporność noworodka, jaką można podać dziecku, aby wspierać jego układ immunologiczny i rozwój całego organizmu od pierwszych chwil po urodzeniu.
Co znajdziesz w tym artykule:
Siara – czym jest?
Siara (colostrum) to mleko wydzielane zaraz po porodzie. Zwykle jest produkowana do 2-3 dnia po porodzie, niektóre źródła naukowe podają, że siara jest wydzielana nawet do 4-6 dnia połogu. Żołądek noworodka ma niewielką objętość, dlatego ilość wydzielanej jednorazowo siary to zwykle od 2 do 10 ml. W pierwszych godzinach po porodzie może to być tylko kilka kropel, ale już taka ilość jest bardzo cenna dla malucha[4].
Colostrum różni się od mleka dojrzałego nie tylko składem, ale również barwą i konsystencją. Siara jest jednym z najsilniejszych stymulantów systemu odpornościowego noworodka, dlatego jest bardzo ważne, aby dzieci zaraz po urodzeniu były karmione mlekiem mamy. Szczególnie w przypadku dzieci przedwcześnie urodzonych siara jest traktowana jako lek wspomagający terapię i chroniący noworodka przed wieloma powikłaniami wcześniactwa.
Mleko kobiece jest substancją bioaktywną, dopasowaną idealnie do potrzeb dziecka. Jego skład zmienia się nie tylko w zależności od długości laktacji, ale również pory dnia czy stanu zdrowia dziecka.
Siara jest gęstsza niż dojrzałe mleko, ma kolor żółtawy, co zawdzięcza obecności beta-karotenu. Jest mniej energetyczna niż mleko w kolejnych fazach laktacji. Średnio zawiera od 58 do 67 kcal/dl[4].
Co zawiera siara?
Siara to pierwsze mleko, niezwykle bogate w substancje immunologiczne, które stanowią jeden z głównych filarów odporności noworodka. Składniki w nim zawarte dodatkowo spełniają funkcje odżywcze i budulcowe.
Badając mleko kobiece, odkryto w siarze np. interferony, lakto- i transferynę, immunoglobuliny (najwięcej SIgA, nawet 80-90%), a także makrofagi, limfocyty, leukocyty i neutrofile. Wszystkie te składniki wspierają rozwój układu odpornościowego dziecka.
Dodatkowo w colostrum znajdują się witaminy, tłuszcze, węglowodany i składniki mineralne. Czynniki wzrostu, hormony, a nawet enzymy i probiotyki, stanowiące podstawę mikroflory jelitowej.
Przeczytaj również: Żółtaczka fizjologiczna u noworodka
Bardzo ważna w siarze jest immunoglobulina, szczególnie SIgA. Jest jej nawet sto razy więcej niż w mleku dojrzałym. W siarze matek wcześniaków odnotowuje się jej wyższą zawartość niż w mleku matek dzieci donoszonych.
Immunoglobulina jest odporna na enzymy trawienne, jakie znajdują się w żołądku i jelitach dziecka. Wspomaga ochronę błon śluzowych dróg oddechowych i układu pokarmowego. Zapobiega wnikaniu patologicznych drobnoustrojów przez błony śluzowe, dzięki czemu patogeny nie mogą penetrować tkanek dziecka i wytwarzać toksyn.
Kolejny ważny składnik siary to laktoferyna. Łączy się z żelazem, ma właściwości bakteriostatyczne, przeciwgrzybicze oraz antywirusowe. Dodatkowo działa przeciwzapalnie i przeciwbólowo. W colostrum odnotowuje się najwięcej laktoferyny, w porównaniu do mleka kobiecego w kolejnych fazach, bo aż 5-7 g/l. Dla porównania w mleku dojrzałym jest około 1-3 g laktoferyny na 1 litr mleka[1].
Laktoferyna sprawnie hamuje rozwój bakterii oraz powoduje wzrost ich wrażliwości na antybiotyki. To sprawia, że można ograniczyć dawkę antybiotyku, jeśli występuje konieczność jego podania.
Warto wiedzieć: Jak wyglądają pierwsze godziny po przyjściu na świat noworodka?
Siara, mleko przejściowe i mleko dojrzałe
Wyróżnia się cztery rodzaje mleka, jakie produkują piersi w czasie ciąży i po porodzie.
Wydzielina, jaka pojawia się w trakcie ciąży to tzw. mleko przedporodowe, często mylone z siarą. Mleko przedporodowe ma jednak inny skład niż siara, a jest oznaką naturalnego rozwoju piersi i przygotowania do właściwego procesu laktacji.
Siara stanowi pierwszy pokarm dziecka, zawiera w sobie substancje, które są łagodne dla niedojrzałego układu pokarmowego (siara u wcześniaków stanowi bardzo ważny element profilaktyki martwiczego zapalenia jelit), wspomagają układ immunologiczny oraz zapewniają odpowiednią wartość odżywczą, jakiej wymaga organizm noworodka. Siara jest produkowana od porodu do maksymalnie 6 dnia po nim.
Dobowa ilość siary, jaką produkują kobiece piersi, waha się od około 50 do 100 ml na dobę. Jest mniej energetyczna niż mleko w późniejszych fazach laktacji, gdyż główna rola colostrum polega na podaży jak największej ilości substancji odpornościowych nowo narodzonemu dziecku[1].
Mleko przejściowe pojawia się pomiędzy fazą wydzielania siary a produkcją mleka dojrzałego.
Jego kolor jest białawy, a w składzie znajduje się mniej substancji immunologicznych niż w pierwszym mleku. Zmniejszona jest również zawartość białek i witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, za to więcej jest laktozy, witamin rozpuszczalnych w wodzie oraz samych tłuszczów. To sprawia, że mleko przejściowe jest bardziej kaloryczne niż siara.
Mleko dojrzałe to mleko, którego skład praktycznie nie zmienia się aż do zakończenia laktacji, pojawia się około 14 dnia połogu. W porównaniu z siarą ma zdecydowanie inny kolor i konsystencję – jest wodniste, białe i klarowne. Zawiera więcej laktozy i tłuszczów, a zmniejszona jest zawartość białka.
Kaloryczność mleka waha się zwykle w granicach 65-75 kcal/dl. Badania wskazują, że kobiety otyłe i zmagające się z nadwagą mają mleko z większą zawartością tłuszczu niż kobiety w prawidłowym BMI. Bez względu na zawartość tłuszczu w mleku, mleko kobiece jest najlepszym i najbardziej odpowiednim pokarmem dla dziecka[4].
Siara pojawia się w ciąży, co to oznacza?
Już w czasie ciąży w piersiach tworzy się mleko przedporodowe. Mleko przedporodowe to nie to samo, co siara.
Mleko, które tworzy się w piersiach w czasie ciąży, to część naturalnego etapu ich rozwoju. Dzięki temu piersi mogą po porodzie podjąć pracę i wyprodukować tyle mleka, aby wykarmić noworodka.
Mleko przedporodowe zawiera w składzie laktozę oraz laktoalbuminę, a także chlor, sód oraz immunoglobulinę i laktoferynę. Wydzielanie mleka przed porodem to znak, że piersi przygotowują się do momentu rozwiązania.
Pierwsze karmienie piersią, dlaczego jest tak ważne?
Pierwsze karmienie jest bardzo ważne, nie tylko dla dziecka, ale także dla jego mamy. Przystawienie malucha do piersi zaraz po porodzie powoduje uruchomienie całej kaskady procesów, w dużej mierze regulowanych przez hormony. Ssanie piersi determinuje wzrost oksytocyny w organizmie matki, co odpowiada za wydzielanie mleka. Sam akt przystawienia noworodka i rozpoczęcie ssania to sygnał dla ciała matki, że należy zacząć produkować pokarm, żeby wykarmić malucha.
Dla noworodka pierwsze karmienie oznacza poczucie bliskości, dotyk mamy, dźwięk bicia jej serca, które dziecko słyszało przez całą ciążę. Siara, jaką wydzielają piersi kobiety po porodzie stanowi także pierwszą szczepionkę malucha – mleko stymuluje układ odpornościowy i chroni organizm noworodka przed infekcjami. Dodatkowo w trakcie kontaktu „skin to skin” bakterie ze skóry mamy kolonizują skórę noworodka, jest to pierwsza fizjologiczna mikroflora dziecka.
Siara jest wydzielana w niewielkich ilościach, jednak żołądek nowo narodzonego dziecka również jest bardzo mały. Przez pierwsze dni jego wielkość porównywana jest do dojrzałej wiśni, więc pomieści nie więcej, jak łyżeczkę lub dwie mleka przy jednym karmieniu. Jeśli świeżo upieczona mama martwi się, że ma zbyt mało mleka dla dziecka, zwykle jego ilość idealnie odpowiada potrzebom malucha.
Pierwsze karmienie powinno rozpocząć się na sali porodowej i zakończyć wtedy, kiedy dziecko wypuści pierś lub przy niej zaśnie. Zaraz po narodzinach dzieci mają bardzo silny odruch ssania, instynktownie szukają piersi, potrząsają główką i otwierają szeroko usta. Wykorzystując od początku instynktowne zachowania noworodka, matki mają większe szanse na udane karmienie naturalne.
- Piskorska-Jasiulewicz M., Witkowska-Zimny M.: „Mleko kobiece jako naturalny produkt leczniczy”, Problemy Pielęgniarstwa, 2015, 23(3), 417-422.
- Zdrojewicz Z., Herman M., Sałamacha M.: „Ludzkie mleko – fakty i mity”, Pediatra i Medycyna Rodzinna, 13(1), 11-20.
- Kowalówka M., Kosewski G., Przysławski J.: „Porównaniu potencjału antyoksydacyjnego mleka kobiecego – siara vs mleko przejściowe”, Bromatologia i Chemia Toksykologiczna, 2020, 1, 23-29.
- Nehring-Gugulska M., Żukowska-Rubik M., Pietkiewicz A.: „Karmienie piersią w teorii i praktyce. Podręcznik dla doradców i konsultantów laktacyjnych oraz położnych, pielęgniarek i lekarzy”, Medycyna Praktyczna, Kraków, 2017, 51-56, 87.